Πώς οι Αμερικάνοι Αστυνομικοί κατάφεραν να αντιμετωπίσουν το ξέσπασμα του εγκλήματος στο παρελθον

Η μηδενική ανοχή και η θεωρία των σπασμένων τζαμιών στην πάταξη της εγκληματικότητας:
Η περίπτωση της Νέας Υόρκης.

1. Πολύ συζήτηση γίνεται τελευταία για το «άβατο» των Εξαρχείων, τους προπηλακισμούς προσώπων (πολιτικών, αστυνομικών, ελεγκτών κ.λ.π.) και την αντιμετώπιση της μικροεγκληματικότητας (περίπτωση μικροπωλητή καστανά κ.λ.π.). Είδαμε τον μικροπωλητή να μην υπολογίζει τη νομιμότητα και τις δικαστικές αποφάσεις και να δημιουργεί κλίμα ανυπακοής και απείθειας στους νόμους και στις αρχές, το οποίο-δυστυχώς- να ασπάζεται και μέρος της κοινωνίας! Μια κοινωνία που δεν συμπαρίσταται στην Αστυνομία, αλλά που, ότι και να κάνει, την κατακρίνει. Και μια Πολιτεία αναποφάσιστη, που αμφιταλαντεύεται στο ερώτημα «τι αστυνομία θέλουμε;».

 2. Πως αντιμετωπίζεται το φαινόμενο; Ας δούμε την περίπτωση της Νέας Υόρκης.

Κάποτε οι δρόμοι της ήταν συνώνυμοι με το έγκλημα, την παρανομία, τη βία και τον κίνδυνο. Τη δεκαετία του ΄90 η αμερικανική μεγαλούπολη είχε μεταβληθεί σε μια από τις ασφαλέστερες πόλεις του κόσμου. Ο ρεπουμπλικάνος δήμαρχος Ρούντολφ Τζουλιάνι στήριξε όλη του την πολιτική παρουσία στην εκστρατεία πάταξης της εγκληματικότητας. Η μεταμόρφωση αυτή συνέβη μέσα σε τρία-τέσσερα χρόνια, στις αρχές της δεκαετίας του '90. Και ο πρωταγωνιστής αυτού του θαύματος, ο Ουίλιαμ (Μπιλ) Μπράτον, είχε γίνει ο πιο περιζήτητος αστυνομικός. Ταξίδεψε σ' όλο τον πλανήτη για να βοηθήσει στην πάταξη του εγκλήματος διεθνώς, μεταδίδοντας το θαυματουργό του "νόου χάου" από την Ουγγαρία και την Εσθονία μέχρι την Κένια και τη Νότια Αφρική.

Το καλοκαίρι του 1997 τον προσκάλεσαν και στο Βερολίνο, για να αναμορφώσει και τις δυνάμεις ασφάλειας της ενιαίας γερμανικής πρωτεύουσας. Ο Μπράτον διηύθυνε την αστυνομία της Νέας Υόρκης από το 1994 ως το 1996. Οι αριθμοί επιβεβαιώνουν την ευφορία του πολιτικού του προϊσταμένου. Πράγματι, μέσα σε 7 χρόνια (1991-1997) οι επίσημες στατιστικές εμφανίζουν σαφή μείωση της εγκληματικότητας στην πόλη. Από 9.700 εγκλήματα ανά 100.000 κατοίκους που διαπιστώθηκαν το 1990, φτάσαμε στα 5.000 το 1996. Ο αριθμός των δολοφονιών έπεσε στο ίδιο διάστημα από τις 2.264 στις 984. Παρά τις γνωστές αδυναμίες των στατιστικών μεθόδων, κανείς λοιπόν δεν μπορεί να αμφισβητήσει το γεγονός: η εγκληματικότητα πέφτει. ΄Αλλωστε ήταν και κοινή αίσθηση του απλού πολίτη ότι η ζωή στο Μανχάταν είχε γίνει πιο ασφαλής.

3. Το ερώτημα είναι πώς επιτεύχθηκε αυτό το θαύμα. Το πρώτο που έκανε ο Μπράτον ήταν να βγάλει πολλούς αστυνομικούς στους δρόμους. Ο προκάτοχος του Τζουλιάνι, ο Ντέιβιντ Ντίκινς, είχε απομακρύνει πολλούς αστυνομικούς από τις περιπολίες, εξαιτίας των αλλεπάλληλων κρουσμάτων διαφθοράς (εδώ απομακρύναμε την ομάδα ΔΕΛΤΑ κ.λ.π.). Αλλά ο σημαντικότερος νεωτερισμός δημάρχου και αστυνομικού διευθυντή ήταν η υιοθέτηση της «μηδενικής ανοχής» (zero tolerance) και της λεγόμενης θεωρίας των «σπασμένων τζαμιών» (broken windows).(βλ:Ελευθεροτυπία,24-1-1999).

"even something as small as a broken window, sends a signal"

4. Η θεωρία των «σπασμένων τζαμιών» διατυπώθηκε για πρώτη φορά από τους εγκληματολόγους Τζέιμς Ουίλσον και Τζορτζ Κέλινγκ στα 1982 στη σύντομη μελέτη τους με τίτλο "Η αστυνομία και η ασφάλεια της γειτονιάς: Σπασμένα τζάμια". Είχε προηγηθεί, στα 1975, το βιβλίο του Ουίλσον "Σκέψεις για το έγκλημα", το οποίο εκ των υστέρων αναγορεύτηκε σε "Βίβλο" των συντηρητικών εγκληματολόγων. Πιο πρόσφατα, η θεωρία των "σπασμένων τζαμιών" αναπτύχθηκε σε βιβλίο από τον Κέλινγκ και την Κάθριν Κόουλς: "Φτιάχνοντας τα σπασμένα τζάμια: Η αποκατάσταση της τάξης και η μείωση του εγκλήματος στις κοινότητές μας" (1996). "Οι γειτονιές περνούν στην αταξία και το έγκλημα, όταν κανείς δεν ασχολείται μαζί τους", εξηγεί ο πατριάρχης της θεωρίας Τζ. Ουίλσον.

"Οταν ένα εργοστάσιο ή ένα γραφείο έχει έστω και ένα σπασμένο τζάμι, οι περαστικοί θεωρούν ότι κανείς δεν ενδιαφέρεται και ότι κανείς δεν έχει λόγο σ' αυτήν την ιστορία. Σε λίγο καιρό βρίσκονται σπασμένα και τα υπόλοιπα τζάμια, και τότε οι περαστικοί σκέφτονται πως όχι μόνο στο συγκεκριμένο κτίριο, αλλά και σε ολόκληρο το δρόμο, δεν έχει κανείς τον έλεγχο. Στη συνέχεια, όλο και περισσότερο πολίτες παύουν να περνούν από εκεί και μόνο νεαροί, εγκληματίες και ηλίθιοι κυκλοφορούν στον αφύλακτο δρόμο. Οι μικρές παραβάσεις οδηγούν έτσι σε μεγαλύτερες, ακόμη και στο έγκλημα". 

Αν, λοιπόν, δεν παταχθούν τα πρώτα, ανεπαίσθητα, σημάδια της "αταξίας", τότε σύντομα θα επικρατήσει αναρχία, υποστηρίζουν οι θεωρητικοί των "σπασμένων τζαμιών": στους δρόμους συχνάζουν πια μόνο νεαροί και ζητιάνοι, ενώ σύντομα κάνουν την εμφάνισή τους και οι πρώτοι έμποροι ναρκωτικών. Σε λίγο καιρό, οι εγκληματίες παίρνουν το πάνω χέρι στη γειτονιά.

5.«Κλειδί» της επιτυχίας υπήρξε το πρόγραμμα CompStat που το 1996 κέρδισε το βραβείο καινοτομίας του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ, και το οποίο επιτρέπει στην αστυνομία να παρακολουθεί στατιστικά την εγκληματικότητα σε κάθε γειτονιά. Με βάση τα στατιστικά στοιχεία οι απλοί αστυνομικοί στον δρόμο και οι διοικητές των τμημάτων επωμίζονται τις ευθύνες για τον βαθμό εγκληματικότητας στον τομέα τους. Τα στοιχεία διασταυρώνονται μηχανογραφικά και ανανεώνονται σε καθημερινή βάση δίνοντας έτσι στην αστυνομία τη δυνατότητα να δρα προληπτικά. Διαπιστώνει τάσεις σε συγκεκριμένες περιοχές, οι οποίες εάν είχαν αφεθεί να εξελιχθούν θα ήταν πολύ πιο δύσκολο να αντιμετωπισθούν εκ των υστέρων.

«Προλαμβάναμε την τάση πριν εξελιχθεί σε κύμα», είχε τονίσει ο Τζουλιάνι, ο οποίος ήταν επίσης ένθερμος υποστηρικτής της χρήσης στοιχείων DNA. Στο πλαίσιο της προσπάθειάς του να πατάξει την εγκληματικότητα ο Τζουλιάνι κατηγορήθηκε ότι ευνοούσε την αστυνομική βία. Η απάντησή του: «΄Οταν αστυνομικοί δρουν για να προστατεύσουν την κοινωνία από βίαιους εγκληματίες, εμπόρους ναρκωτικών και δολοφόνους, τότε και η κοινωνία οφείλει να σταθεί στο ύψος των περιστάσεων και να στηρίξει τους αστυνομικούς που διακινδυνεύουν τη ζωή τους» (βλ:Αθ.Έλλις,Καθημερινή, 17-12-2015). 

6. Οι ιδρυτές της θεωρίας στηρίχτηκαν στα αποτελέσματα ενός πειράματος που πραγματοποιήθηκε το 1969 από τον καθηγητή Zimbardo. Σε αυτό το πείραμα, ο καθηγητής τοποθέτησε ένα αυτοκίνητο χωρίς πινακίδες σε δυο διαμετρικά αντίθετες γεωγραφικά και κοινωνικά περιοχές, στο υποβαθμισμένο Μπρόνξ και σε μία εύπορη συνοικία του Πάλο Άλτο. Στο Μπρόνξ χρειάστηκαν δέκα λεπτά για να αρχίσουν οι βανδαλισμοί και εντός 24ώρου να αφαιρεθούν όλα του τα εξαρτήματα. Από την άλλη, στο Πάλο Άλτο, επειδή το αυτοκίνητο παρέμενε ακέραιο, ο καθηγητής έσπασε τα τζάμια του και εντός 24ώρου το αυτοκίνητο υπέστη τις ανάλογες ζημιές.  

Αποφάνθηκαν πως οι βανδαλισμοί μπορούν να συμβούν παντού, από τη στιγμή που η αρχή της αμοιβαιότητας των σχέσεων μεταξύ των κατοίκων και της υποχρέωσης τους στην τάξη υποβαθμίζονται από πράξεις που δείχνουν να σημαίνουν ότι «κανείς δεν νοιάζεται». 

7. Υποστήριξαν επίσης ότι μια περιοχή που παρουσιάζει σημάδια παραμέλησης και παρακμής, οδηγείται σταδιακά σε ολοένα περισσότερες και βαρύτερες εγκληματικές συμπεριφορές, που αν δεν καταπολεμηθούν εν τη γενέσει τους και αφεθούν να συνεχίσουν το έργο τους, είναι βέβαιο ότι θα καταλήξουν σε αποκλίνουσες συμπεριφορές, εγκληματικές πράξεις, αποδιάρθρωση του κοινωνικού ιστού και αύξηση της ανασφάλειας των πολιτών. 

Τον Δεκέμβριο του 2008 δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Science μια μελέτη των Keizer, Lindenberg και Steg, ενισχύοντας τα επιχειρήματα των Ουίλσον και Κέλινγκ, που κατέληγαν σε παρόμοια συμπεράσματα. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι ως άνω πραγματοποίησαν μια σειρά από έξι πειράματα και μελέτησαν την συμπεριφορά των περαστικών σε «στημένες καταστάσεις», καταλήγοντας στο συμπέρασμα ότι οι πιθανότητες να παρανομήσει κάποιος σε συνθήκες ελλιπούς τάξης και ανομίας αυξάνονται, όπως αυξάνεται αντιστοίχως και η αταξία. 

8. Ανακεφαλαιώνοντας, τα στοιχεία που κάνουν την θεωρία τόσο επιτυχημένη είναι δύο: 

Αρχικά, αποτελεί μια σχετικά απλή και ευέλικτη έννοια, ενώ έχει σπουδαίο συμβολικό χαρακτήρα, αφού δίνει απάντηση στα προβλήματα της εγκληματικότητας των πολιτών. Η απλότητα της θεωρίας έγκειται στο μήνυμα που μεταφέρει, ότι δηλαδή η παραβατική και εγκληματική συμπεριφορά δεν γίνεται ανεκτή και θα υπάρχουν συνέπειες για όλους όσους παραβαίνουν τον νόμο, ενώ η ευελιξία έγκειται στο γεγονός ότι μπορεί να εφαρμοστεί σε πολλές περιπτώσεις. Ο συμβολικός χαρακτήρας της έγκειται στο ότι οι αρχές που την εφαρμόζουν δείχνουν να έχουν κατανοήσει την απειλή καθώς και τον φόβο για την εγκληματικότητα, εφαρμόζοντας την θεωρία που στόχος της είναι η μείωση των εγκληματικών φαινομένων. Ταυτόχρονα εμπεδώνεται ένα αίσθημα ασφάλειας, με την διατήρηση ενός περιβάλλοντος καθαρού και οργανωμένου (βλ.και Ιωάννη Κοκκινογέννη,Curia.gr).

Νικόλαος Αθ. Μπλάνης 
Αντιστράτηγος Αστυνομίας ε.α. 
Πτυχιούχος Νομικής Σχολής Αθηνών  

policenet.gr